| |
بررسي برخي خصوصيات مرفولوژيك مؤثر بر عملكرد و اجزاي عملكرد ژنوتيپ‌هاي مختلف برنج
|
جهت تعيين مهم‌ترين خصوصيات مرفولوژيك مؤثر بر عملكرد دانه برنج، آزمايشي در سال زراعي 84-1383 در مؤسسه تحقيقات برنج كشور- معاونت مازندران (آمل) با ده ژنوتيب برنج در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار اجرا گرديد. ژنوتيپ‌هاي مورد مطالعه شامل 8 لاين اميدبخش و دو رقم شاهد فجر و ندا بود.
|
|
بررسي برخي خصوصيات مرفولوژيك مؤثر بر عملكرد و اجزاي عملكرد ژنوتيپ‌هاي مختلف برنج
1- مرتضي نصيري:
هيئت علمي مؤسسه تحقيقات برنج كشور- معاونت مازندران
2- رحمت‌الله صالحي زرخوني:
كارشناس ارشد مهندسي كشاورزي- زراعت
3- داود براري تاري
عضو باشگاه پژوهشگران جوان دانشگاه آزاد اسلامي- واحد آيت‌ا… آملي
4- يوسف نيك‌نژاد
عضو هيئت علمي دانشگاه اسلامي واحد آيت‌ا… آملي
چكيده:
جهت تعيين مهم‌ترين خصوصيات مرفولوژيك مؤثر بر عملكرد دانه برنج، آزمايشي در سال زراعي 84-1383 در مؤسسه تحقيقات برنج كشور- معاونت مازندران (آمل) با ده ژنوتيب برنج در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار اجرا گرديد. ژنوتيپ‌هاي مورد مطالعه شامل 8 لاين اميدبخش و دو رقم شاهد فجر و ندا بود. در اين آزمايش صفاتي از قبيل عملكرد دانه، عملكرد بيولوژيكي، شاخص برداشت، تعداد پنجه، تعداد دانه در خوشه، تعداد خوشه، درصد دانه پر، وزن هزار دانه، ارتفاع بوته، تعداد برگ فعال، زوايه برگ پرچم، زاويه ساير برگ‌ها، مساحت برگ پرچم، spad ، قطر ساقه و طول خوشه مورد بررسي قرار گرفت. نتايج تجزيه واريانس نشان داد كه ژنوتيپ‌هاي برنج از نظر عملكرد دانه، عملكرد بيولوژيكي، شاخص برداشت، تعداد دانه در خوشه، تعداد خوشه، تعداد پنجه، طول خوشه، ارتفاع بوته، مساحت برگ پرچم، زاويه ساير برگ‌ها، و طول خوشه داراي اختلاف معني‌دار در سطح احتمال 1% و از نظر قطر ساقه اختلاف معني‌دار در سطح احتمال 5 % و از نظر وزن هزار دانه و درصد دانه‌هاي پر، تعداد برگ فعال و زاويه برگ پرچم و spad اختلاف معني‌دار نداشتند.
در بين ژنوتيپ‌هاي مورد بررسي لاين 106 بالاترين عملكرد دانه (0267/7 تن در هكتار) و لاين شماره 104 كمترين عملكرد دانه (36/5 تن در هكتار) را به خود اختصاص داد. نتايج اين بررسي حاكي از آن است خصوصياتي مانند عملكرد بيولوژيك، درصد دانه‌هاي پر، وزن هزار دانه، تعداد كل دانه در خوشه و تعداد برگ فعال بعد از گلدهي را مي‌توان براي انتخاب در جهت بهبود عملكرد دانه معرفي كرد.
كلمات كليدي:
برنج، عملكرد، لاين اميدبخش، شاخص برداشت، صفات مورفولوژيك
مقدمه:
توليد دانه يك پديده پيچيده بوده كه عوامل چندي به طور مستقيم و غير مستقيم بر آن مؤثرند (2). عملكرد دانه برنج برآيند عواملي مانند طول دوره رشد گياه، سرعت، مدت و ارتباط بسياري از فرآيندهاي حياتي در مراحل نمو گياهي است. هيچ فرآيندي به تنهايي كليد دسترسي در برنج به علت افزايش دانه بسيار محدود است زيرا از نظر فيزيولوژيكي رشد دانه توسط پوست دانه محدود مي‌شود و در اغلب مناطق وزن هزار دانه برنج يكي از پايدارترين خصوصيات واريته‌اي به شمار مي‌رود. (2) پيردشتي و همكاران (1376)، گزارش كردند كه ارقامي كه داراي عملكرد بيولوژيكي بالا مي‌باشند، در صورتي‌كه شاخص برداشت پايين‌تري داشته باشند از كارآيي انتقال مواد فتوسنتزي كمتري نسبت به ساير ارقام برخوردارند، هدف اين مقاله اين است با توجه به اين‌كه معرفي ارقام در زمينه دست‌يابي به عملكرد بالا در گياه برنج از اهميت بالايي برخوردار است بررسي خصوصيات مورفولوژيك مؤثر بر عملكرد دانه در لاين‌هاي اميدبخش ضروري به نظر مي‌رسد. (1)
غالباً محققان نيازمندند كه از نتيجه نهايي يعني عملكرد نهايي ماده خشك اطلاع حاصل نمايند. حوادث طول وره رشد ممكن است تأثير مشخصي روي نتيجه نهايي داشته باشد. يك راه براي تجزيه‌ي عوامل مؤثر در عملكرد و تكامل گياه كه به نام تجزيه و و تحليل رشد معروف است از روي تجمع مواد فتوسنتزي حاصل مي‌باشد كه در طول زمان به طور طبيعي جمع شده است.
تنها اندازه‌گيري دو عامل، سطح برگ و وزن خشك در فواصل مكرر لازمه تجزيه و تحليل رشد ديگر كميت‌هاي تجزيه و تحليل رشد از طريق محاسبه به دست مي‌آيند عادي‌ترين راه دست‌يابي به تجزيه و تحليل پلاستيكي رشد، شامل اندازه‌گيري‌هاي دو پارامتر مذكور بر روي تعداد نسبتاً زيادي از گياهان در فواصل زماني نسبتاً طولاني مي‌باشد. راه دوم متضمن اندازه‌گيري وزن خشك و سسط برگ با فواصل زماني كوتاه‌تر بر روي تعداد كمتري از گياهان مي‌باشد. هر دو راه ميانگين تغييرات كمي را كه در سط هر فاصله زماني معين اتفاق مي‌افتد، به دست مي‌دهد (هانت 1378). متخصصات زراعت معمولاً رشد اجتماعي گياهي را تجزيه و تحليل مي‌نمايند چون‌كه اين مورد بيانگر جمع عملكرد اقتصادي مي‌باشد.
مواد و روش‌ها
آزمايش در سال 84-1383 در محل مؤسسه تحقيقات برنج كشور- معاونت مازندران (آمل) با 36 درجه و 28 دقيقه شمالي، 52 درجه و 23 دقيقه شرقي، 8/29 متر ارتفاع از سطح دريا آغاز گرديد. اين آزمايش به صورت طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي در سه تكرار و ده تيمار (8 لاين خالص و دو رقم شاهد فجر و ندا) انجام گرفت. اين لاين‌ها تعدادي از لاين‌هاي خالص ارسالي از (irri) بوده كه پس از انجام بررسي‌هاي اوليه تعداد 8 لاين به عنوان لاين برتر انتخاب گرديدند. بعد از يك ماه از بذرپاشي نشاء‌هاي 30 روزه به زمين منتقل شده و در كرت‌هاي به ابعاد 5×3 مترمربع كشت شوند. فاصله كشت 25×25 سانتي‌متر و تعداد رديف‌ها 20×12 بوده به صورت كپه‌اي نشاءكاري شدند. مبارزه با علف‌هاي هرز و ساير عمليات داشت مطابق با دستورالعمل‌هاي فني مؤسسه تحقيقات برنج انجام شد. كودهاي نيتروژن، فسفر، پتاس به ميزان 100-100-100 كيلوگرم در هكتار از نشاءكاري مصرف شد. كود سرك اوره در دو مرحله 25و40 روز پس از نشاءكاري به مقدار 50 كيلوگرم در هكتار به‌كار برده شد. در زمان برداشت 5 مترمربع از متن هر كرت براي اندازه‌گيري عملكرد و اجزاي عملكرد در نظر گرفته شد و صفاتي نظير تعداد دانه در خوشه، تعداد خوشه، درصد دانه‌هاي پر، وزن هزار دانه، عملكرد دانه، عملكرد بيولوژيكي و شاخص برداشت محاسبه گرديد. براي محاسبات آماري و رسم نمودار از نرم‌افزار excel ,sas و براي مقايسه ميانگين‌ها از روش دانكن استفاده شد.
نتايج و بحث
ميانگين مربعات صفات مورد مطالعه نشان داد كه بين تيمارهاي مختلف از نظر عملكرد دانه، شاخص برداشت، عملكرد بيولوژيكي، تعداد دانه در خوشه، و تعداد خوشه و تعداد پنجه اختلاف معني‌داري وجود دارد. ميانگين تعداد پنجه رقم شاهد ندا به طور معني‌داري از بقيه ارقام بيشتر بوده و بالاترين وزن هزار دانه نيز براي لاين شماره 106 به دست آمد. لاين شماره 104 نسبت به ساير ژنوتيپ‌ها از نظر ميانگين تعداد دانه در پانيكول اختلاف معني‌داري داشت. بيشترين و كمترين تعداد دانه در پانيكول به ترتيب متعلق به لاين شماره 2،104/319 و رقم ندا با 4/132 دانه در پانيكول بود. آكيتا (akita, 1989) گزارش كرد كه واريته‌هاي زودرس‌تر نسبت به واريته‌هاي ديررستر داراي راندمان تشكيل خوشه‌چه بيشتر هستند و يكي از علل فيزيولوژيكي براي توانايي تشكيل خوشه‌چه بيشتر در اين واريته‌ها مقدار نيتروژن بيشتر غلاف در مرحله تشكيل پانيكول است. ارقام مورد آزمايش از نظر درصد دانه پر در گروه‌هاي متفاوت آماري، قرار گرفتند. به طوري‌كه لاين 106 بيشترين درصد دانه‌هاي پر را به خود اختصاص داد. اين لاين به علت تعداد دانه كم داراي درصد خوشچه‌هاي بارور بيشتر بود. در بين ارقام مختلف از نظر بيوماس اختلاف معني‌داري مشاهده شد.
لاين 106 داراي ماده خشك بيشتري نسبت به لاين‌ها و ارقام ديگر بود. اين امر احتمالاً به علت تعداد برگ زياد و درصد دانه‌هاي پر و عملكرد بالاي اين لاين مي‌باشد. (جدول 2) ارقام مورد مطالعه از نظر شاخص برداشت اختلاف معني‌داري داشتند. لاين 104،101 داراي بيشترين شاخص برداشت و رقم شاهد فجر داراي كمترين شاخص برداشت بود. رقم فجر به علت دارا بودن تعداد دانه كم در خوشه و وزن كم هزار دانه آن، شاخص برداشت كمترين نسبت به ساير ژنوتيپ‌ها دارد. اين رقم با توجه به داشتن بلندترين طول خوشه و وزن كم هزار دانه آن شاخص برداشت كمتري نسبت به ساير پنوتيپ‌ها برخوردار بود. مقايسه ميانگين تعداد برگ فعال بعد از گلدهي نشان مي‌دهد كه رقم شاهد ندا بيشترين تعداد برگ (4/4) و لاين 101، (3/3) كمترين تعداد برگ فعال را دارا مي‌باشد و لاين 106 با تعداد 2/4 برگ، تعداد برگ نسبتاً بالايي را دارا مي‌باشد. مقايسه ميانگين قطر ساقه نشان مي‌دهد كه لاين 104 و 101 به ترتيب 133/7 و 033/5 ميلي‌متر بيشترين و كمترين قطر ساقه را دارا مي‌باشد. لاين 106 با ميزان 233/6 ميلي‌متر از قطر ساقه نسبتاً بالايي برخوردار مي‌باشد. مقايسه ميانگين عملكرد دانه ارقام مورد آزمايش نشان داد كه لاين 106 داراي بالاترين و لاين 104 داراي كمترين ميانگين عملكرد دانه بوده است.
برتري لاين 106 به ساير ژنوتيپ‌ها را مي‌توان احتمالاً به بيشتر بودن وزن هزار دانه و بالا بودن درصد دانه‌هاي پر و بالا بودن فتوسنتز بيشتر به جهت داراي بودن برگ فعال در مرحله بعد از گلدهي و پاكوتاهي اين لاين دانست. با توجه به نتايج به دست آمده از صفات مورد مطالعه مي‌توان گفت كه تيپ مناسب رقم انتخابي از برنج كه داراي عملكرد بالايي مي‌باشد عبارتست از كوتاه بودن ارتفاع بوته، تعداد پنجه مناسب، درصد بالاي تعداد دانه در خوشه، درصد بالاي دانه پر، وزن هزار دانه زياد، بالا بودن شاخص برداشت، قطر ساقه بيشتر، كلروفيل بيشتر برگ و تعداد برگ فعال بيشتر بعد از گلدهي به عنوان مبناي اصلي در انتخاب يك رقم مناسب مي‌باشد كه در اين راستا لاين 106 در مقايسه با ارقام شاهد فجر و ندا داراي برتري از نظر صفات فوق بوده مي‌تواند به عنوان رقمي مناسب با پتانسيل عملكرد بالا انتخاب كرد.
منابع
1- پيردشتي، هـ . 1379. اثر تاريخ نشاءكاري بر عملكرد و اجزاي عملكرد چند رقم برنج، مجله علوم زرعي، جلد 16 شماره 2 ص 146-158.
2- سالار ديني، ع. و مجتهدي، م. 1372. اصول تغذيه گياه انتشارات دانشگاه تهران.
3- عرفاني، ر. 1374. بررسي اثرات ازت و تاريخ كاشت بر روي رشد و عملكرد برنج پايان نامه كارشناسي ارشد دانشكده كشاروزي دانشگاه تربيت مدرس.
4- هاشمي دزفولي، ا. كوچكي، ع. و بنايان، م. 1374. افزايش عملكرد گياهان زراعي (ترجمه) انتشارات دانشگاهي مشهد.
5- akita, s. 1989. progress in irrgiated rice research. inter national rice research institue, 3th end. los banos. philippines.
6- yoshida, s., and parao, f. t. 1976. climatic influence on yield and yield and components of lowland rice in the tropics. climate and rice. international rice research institue. 471-494.
|